Hanes Cymru (A History of Wales in Welsh)

Product Information

Pan wrthryfelodd barwniaid Lloegr yn erbyn y brenin Harri III yn 1263, manteisiodd Llywelyn ar ei gyfle a chipiodd dir a chestyll ledled Cymru. Yn 1267, bu'n rhaid i Harri dderbyn telerau Cytundeb Trefaldwyn a chydnabod tywysogaeth Llywelyn a'r teitl 'Tywysog Cymru'. Bellach, roedd Llywelyn yn dywysog ffiwdal ar ei gyd-dywysogion, ac roedd yn rhaid iddyn nhw dalu gwrogaeth iddo. Erbyn 1271-2, roedd yn rheoli dwy ran o dair o dir a phobl Cymru. Canfu’r Grŵp fod y rhaglen astudio gyfredol ar gyfer hanes, o'r cychwyn cyntaf (pan gyflwynwyd y cwricwlwm cenedlaethol yng Nghymru a Lloegr ym 1989) wedi rhoi sylw priodol i hanes lleol a Chymru. Fodd bynnag: Yn dilyn etholiad y DU ym 1964, creodd y Llywodraeth Lafur newydd swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Yn y disgrifiad o'r hyn y dylai dysgwyr allu ei wneud ar wahanol oedrannau o fewn y cwricwlwm newydd, mae sawl cyfeiriad at: Cyn dyfod yr Ymerodraeth Rufeinig, yr oedd ieithoedd Celtaidd yn cael eu siarad ar draws Ewrop. Mae hyn i'w weld heddiw mewn enwau llefydd: mae yna gysylltiad Celtaidd â thref Bala yn Nhwrci a dinas Llundain yn Lloegr, felly hefyd afonydd y Rhôn a'r Rhein.

Ym mis Chwefror 2019, cyfarfu Aelodau Senedd Ieuenctid Cymru am y tro cyntaf yn siambr y Senedd. Gan adlewyrchu trefniadau ar gyfer ethol Aelodau o’r Senedd, caiff 40 o aelodau’r Senedd Ieuenctid eu hethol o bob etholaeth yng Nghymru, gydag 20 ychwanegol sy’n cael eu hethol i sicrhau amrywiaeth a chynwysoldeb ehangach. 2020 Ym 1546 y cyhoeddwyd y llyfr Cymraeg cyntaf, sef Yn y lhyvr hwnn (sef y frawddeg gyntaf yn y llyfr) gan Syr John Price. Erbyn 1660 yr oedd 108 o lyfrau wedi'u cyhoeddi yn y Gymraeg. Soniodd Joyce, fel un o'r prif siaradwyr, am bwysigrwydd Mis Hanes Pobl Dduon, gan ei fod yn rhoi cyfle inni ystyried ein hanes a, gan aralleirio Morgan Freeman, y modd y mae “Hanes Pobl Dduon yn Hanes Cymru”. Gan bwysleisio mor bwysig yw i'n sefydliad ni adlewyrchu'r boblogaeth yr ydym yn ei gwasanaethu, fe anogodd bawb i ymgyfarwyddo a chyfrannu at waith y Cynulliad ac ystyried y Cynulliad i fod yn lle y mae arnynt eisiau gweithio. Credir bod yr iaith Gymraeg yn deillio mor bell yn ôl â 4,000 o flynyddoedd. Gelwir iaith y bobl gyntaf i fyw yn Ewrop yn Indo-Ewropeaidd, ac o'r iaith honno yr esblygodd y mwyafrif o'r ieithoedd Ewropeaidd, gan gynnwys y Gymraeg. Yn ystod y 19eg ganrif daeth mwy o bobl i'r wlad o'r tu allan. Gan mai Saesneg oedd yr unig iaith swyddogol yng Nghymru, doedd dim rheidrwydd ar y mewnfudwyr i siarad Cymraeg, er i rai ddysgu'r iaith am resymau ymarferol neu'r awydd i integreiddio.Cafodd deisebau i greu Ysgrifennydd Gwladol Cymru eu gwrthod gan Lywodraeth Lafur 1945-50, ond ffurfiwyd Cyngor Cymru a Sir Fynwy ym 1948 yn ei le. Corff etholedig oedd hwn, a oedd yn rhoi cyngor i’r Llywodraeth ar faterion Cymreig. Cynhaliwyd y digwyddiad cyntaf erioed yn Llundain ym 1987. Cydnabyddir mai Akyaaba Addai Sebo, sef cydlynydd Prosiectau Arbennig yng Nghyngor Llundain Fwyaf (y GLC) ar y pryd, a ddechreuodd Mis Hanes Pobl Dduon yn y DU gan ddod â phobl at ei gilydd i roi cychwyn cadarn iddo. Dywedodd Huw: “Er nad ydym yn gallu dathlu Dyddiad Miwsig Cymru yn y ffordd arferol eleni, mae’r diwrnod yn dal i fod mor bwysig ag erioed fel ffordd o gyflwyno pobl i’r cyfoeth o gerddoriaeth anhygoel sy’n cael ei gwneud yn Gymraeg. Roedden ni am neud rwbeth sy’n dod yn naturiol i ni ar Radio Cymru 2; chware llwyth o gerddoriaeth gwych o Gymru! Felly o 7 y bore tan 6 y nos byddai’n darlledu y sioe radio hiraf yn y Gymraeg erioed! Bydd sesiynau, gwesteion a oriau o gerddoriaeth wych. Dewch i wrando! Os ddim am yr 11 awr, am dipyn bach!”

Roedd y 18g yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd Cymru ar lwybr newydd gyda diwydiant yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar 12 Mai 1999 cyn ei agoriad swyddogol cyntaf ar 26 Mai. Yn dilyn ymdrechion parhaus gan rai o'r pleidiau gwleidyddol, roedd cyfanswm o 24 o'r 60 o Aelodau Cynulliad newydd eu hethol yn fenywod. Roedd hyn yn newid dramatig yn hanes gwleidyddol Cymru a oedd, tan hynny, wedi ei ddominyddu gan ddynion. Wedi’r trydydd Etholiad Cyffredinol Cymreig, cyfarfu Aelodau’r Cynulliad mewn Cynulliad Cenedlaethol a oedd wedi ei wahanu’n ffurfiol oddi wrth Lywodraeth Cymru gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Yn ogystal â hynny, rhoddodd y Ddeddf honno’r hawl i Aelodau’r Cynulliad wneud deddfwriaeth sylfaenol am y tro cyntaf. Mae'r Gymraeg bellach yn iaith y llywodraeth yng Nghymru, ac mae'r Gymraeg a'r Saesneg yn gyfartal yn y Cynulliad Cenedlaethol, i'r graddau mae hynny'n ymarferol, yn holl fusnes y Cynulliad ac mae'r holl is-ddeddfwriaeth yn ddwyieithog.