Büyük Türk Alimi Maturidi ve Maturidilik

Product Information

Dinde akıl-nakil dengesini savunan alimlerin başında gelen İmam Matürîdî, Kitabü’t-Tevhîd adlı eserine taklidî red ve dinin delille bilinmesinin gerekliliği ile başlar; akıl ve naklin dini bilmenin iki temel yolu olduğunu kaydeder. Söz gelimi duyulur âlemin sırlarını öğrenmek, yaratıcının varlığını bilmek ve nasları anlamak için aklın gerekli olduğunu, nakil olmadan da aklın bazı hususları bilebileceğini fakat aklın mutlak olarak vahyin önüne geçemeyeceğini söyler. Allah-insan ilişkisini, Allah-tabiat ilişkisinden farklı düşünerek insana kendi fiillerinde daha belirleyici bir rol yükler. Matüridî’ye göre kendisine hakîm (hikmet sahibi) ismini veren Allah, boş ve abes işlerden münezzehtir. O’nun her işinde hikmet vardır. Yüce Allah gerek teklifi hükümlerinde gerekse yarattığı işlerinde bir zorlayan olmaksızın hikmeti irade eder. Çünkü O muhtar, serbestçe dileyen ve dilediğini yapandır. İmam Matüridî’nin kelâm sisteminde akıl, bilgi ve hikmet anahtar kavramlardır. Bilginin geliştirilmesini sağlayan akıl, hikmetin anlaşılmasını sağlayan da gaye ve illettir. İnsan hikmeti ararken bilgisi artmakta, bilgisi arttıkça da yeni yeni hikmetleri keşfetmektedir. a) İhya – diriltmək bacarığı; b) İmətə – öldürmək bacarığı; c) Təxliq – yaratmaq bacarığı; ç) Tərziq – yaratdıqlarına nemətlər vermək bacarığı. Mətüridilərə görə möminlər cənnətdə Allahı görəcəklər. Amma bunun, insan düşüncəsi ilə anlaşılmamasına görə, necə olacağı sualına cavab verməmiş, Qurandakı: "O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, öz Rəbbinə baxacaqdır!" (75: 22–23) ayəsi ilə əsaslandırırdılar. Cənnətdə Allahı görmək məsələsində də düşüncəyə güvənmiş mətüridilər mütəzililərdən seçilərək, bu barədə bəhs edən Quran ayələrini hərfi mənada anlamağın düzgün olmaması mövqeyində durmuşdurlar. Beləliklə, məturidilərə görə, Allah hansısa bir zaman və məkanda olmadığından onu nə bu dünyada, nə də cənnətdə gözlə görmək olmaz. Çünki, belə olsa O, hansısa bir məkana və ya zamana sığmalıdır, bu isə Allah üçün düşünülməz.

Bu zevatın Hanefî-Matüridî hareketinin gelişmesine katkılarına rağmen Matüridiyye mezhebini geliştiren kişi olarak Ebül-Muîn Meymun b. Muhammed en-Nesefî (ö. 1115) kabul edilir. O, İmam Matüridî’nin görüşlerini sistemleştirip derinleştirmek ve muhalif fırkalara karşı onu savunmak suretiyle mezhebin köklü bir hareket hâline gelmesini sağlamıştır. O, Tabsıratü'l-edille, et-Temhid li-Kavaidi’t-Tevhid ve Bahrul-Kelâm fi Akaidi Ehli’l-İslâm adlı eserleri ile de Matüridiyye’ye büyük katkılarda bulunmuştur. Ebü’l-Muîn en-Nesefî’nin öğrencisi olan Ebu Hafs Necmüddin Ömer en-Nesefî (ö. 1142) Akaid Risalesi’nde Matüridiyye mezhebinin inanç esaslarını kısa, öz ve sistematik bir şekilde kaleme almıştır. Nesefî’nin diğer bir öğrencisi ise İmam Matüridî’nin Tevilatü’l-Kur’an adlı tefsirine şerh yazan Alaeddin es-Semerkandî’dir (ö. 1144). Hanefî-Matüridî tarihinde önemli bir yere sahip olan diğer bir mütekellim de Siracuddin Ali b. Osman el-Uşî’dir (ö. 1179). Onun, Matüridî akaidini manzum olarak özetleyen Kasîdetü’l-Emâlî adlı eseri medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş ve ezberletilmiştir. Matüridî mezhebinde önemli bir kelamcı da Nureddin es-Sâbûnî (ö. 1184) olup el-Kifâye fi’l-hidaye, bunun muhtasarı olan el-Bidâye fi usûli’d-din ve el-Münteka min ismeti’l-enbiya adlı eserleri bulunmaktadır. Ayrıca el-Hâdi fi usuli’d-din adlı eseri müellifi olan Ömer b. Muhammed el-Habbâzî (ö. 1292), eserlerinde Kelâm ve Tasavvuf yöntemlerini birlikte kullanan Ubeydullah es-semerkandî (ö. 1301) ve Ebul-Berekat en-Nesefi (ö. 1310) Matüridilik tarihinde önemli yere sahip kelam alimleridir. Osmanlı döneminde ise Hızır Bey (ö. 1459), Taşköprizade (ö. 1560), Molla Hayalî (ö. 1470), Beyazîzâde (ö. 1687) gibi âlimler Matüridî kelâmına dair eserler yazmışlardır. Matüridî mezhebi İslâm coğrafyasının büyük bir kısmında özellikle de Çin, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Orta Asya, Kafkasya, Anadolu ve Balkanlarda yayılmıştır. Allah'a, O'nu yaratılmış varlıklara benzetmeye götüren isim koymak (antropomorfizm) uygun değildir. Çünkü O, Kur'an'da belirtildiği üzere hiçbir şeye benzemez. (Şûra suresi/11). Matüridî, "dengi ve benzeri bulunan bir şey çokluk statüsüne girer ve iki sayısı ile başlar. O'na nispet edilebilecek bütün yaratılmışlık kavramlarının ve nitelendirilebileceği bütün sıfatların, yaratılmışlara nispet edildiği ve nitelendirildiği takdirde anlaşılabilecek bir manâ ile Allah'a izafe edilmesi bâtıl olmuştur" der. Bu sebeple Allah'ın, yaratılmışlardan birini çağrıştıran bir isimle, kelimeyle anılması caiz değildir. Matüridî, tasavvuf ve tasavvufun kurumsallaşmış teşkilatı olan tarikatlara mesafelidir. Bu, duygusal değil ilmî bir tavır alıştır. Matüridî'nin mesafeli duruşu, mutasavvıfların bilgi kaynakları anlayışı yüzündendir.Murtaza Bedir, "Matüridi Fıkıh Usulü: Gerçek mi? Kurgu mu?", Büyük Türk Bilgini İmam Matüridi ve Matüridilik -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı-, 22-24 Mayıs 2009 - İstanbul, 2012, s. 412-420 Ebu Hanife gibi Matüridî de Allah'a Şey denilmesini câiz görür. Allah'a şey denmesini gerektiren sebep, cisimde mevcut olmadığı için bunu kullanmakta sakınca yoktur. Bunun iki yolla ispatlanması mümkündür: Birincisi, Kur'an'da kendisi için şey kelimesini kullanmaktadır. (Bakınız: Şura Suresi/11; En'am suresi/19) Allah'a şey denilmesi caiz olmasaydı ayetlerin bu kelimeyi Allah'a nispet etmemesi gerekirdi. İkincisi, aklî yoldur. Matüridî burada "örf açısından şey'iyyet başka değil, sadece varlık ifade (ispat) eden bir cisimdir. Sabit olmuştur ki bir varlığa şey nisbet etmek sadece onun zâtının varlığını ve yüceltilmesini ifade eder. Allah da buna lâyıktır." ifadelerini kullanırdı. Teftazanî Nesefi'nin Akaid'ine yazdığı şerhde bu konu ile ilgili açıklaması yer alır.

Cook, Michael (2012) [2003]. "Chapter 1: Introduction". Forbidding Wrong in Islam: An Introduction. Themes in Islamic History. Cambridge: Cambridge University Press. p.6. doi: 10.1017/CBO9780511806766.003. ISBN 9780511806766. Məturidilik kəlamı hənəfi hüquq məktəbinin ardıcılları tərəfindən əsas etiqad təlimi kimi qəbul edilmişdir. Aziz ve Celîl olan Rabbinin görülmesi hakkındaki söz şundan ibarettir: Bize göre O'nun (Allah'ın) görülmesi gereklidir, haktır, ancak bu rü'yet idraksiz ile ihâtasız (yani sınırsız ve kavrayış olmadan) ve tefsirsiz (yani bakanın karşısında olmaktan ve belirli aralıkta olmaktan münezzeh) olacaktır." [ kaynak belirtilmeli] Bilgiye ulaşma, kader ve irade hürriyeti [ değiştir | kaynağı değiştir ]Vücud Allahın varlığını sübut edən sifətlər isə aşağıdakılardır: Həyat (diri olmaq); Elm (bilmək); Səmi (eşitmək); Bəsar (görmə); İradə; Qüdrət; Vəhdəniyyə (yeganəlik); Qıdəm (əzəlilik); Bəqa (əbədilik); Müxalifatül-Həvadis (bənzərsizlik); Qıyam Binəfsihi (heç bir şeyə möhtac olmamaq); Matüridî pek çok eser telif etmiş olup bunların sadece iki tanesi günümüze ulaşmıştır. Söz konusu eserlerden biri Tevilâtü'l-Kurân veya Te'vilatü Ehli's-Sünne adlarıyla anılan tefsiri, diğeri ise Kitabü't-Tevhid adlı kelâm kitabıdır. and Альберт Фролов. "Ислам и плюрализм: Что могут предложить идеи школы аль-Матуриди? Журнал Аль-Фараби, Алматы, No 4 (56), 2016 (p. 117-134)." "On the whole, the authors argue that the Maturidi school which is based on 'balanced theological rationalism', 'metaphysics of diversity', 'subjectivity of faith' and 'to be focused on justice and society-centeredness'" Allah• Allahın varlığı və təkliyi• Mələklər• Müqəddəs kitablar• Məhəmməd peyğəmbər və digər peyğəmbərlər• İmamət• Axirət• Kəlmeyi-şəhadət

O'nun eli, kudreti veya nimetidir denilemez. Zira bu takdirde sıfat iptal edilmiş olur. Bu, Kaderiyye ve Mutezile'nin görüşüdür. O'nun elinin, keyfiyetsiz sıfat olması gibi, gazabı ve rızası da keyfiyetsiz sıfatlarından iki sıfattır.Although humans are intellectually capable of realizing God, they need revelations and guidance of prophets and messengers, because human desire can divert the intellect and because certain knowledge of God has been specially given to these prophets (e.g. the Quran was revealed to Muhammad according to Islam, who Muslims believe was given this special knowledge from God and only through Muhammad did this knowledge become accessible to others). [21] Matüridiyə görə, Quran Allahın yaradılmamış sözüdür. Amma Quranın yazıldığı kağız, mürəkkəb, cild və s. şeylər yaradılmışdır. Əşərilər isə Quranın əzəli olmasında israrlı olmuşdurlar. Ümumiyyətlə, başqa sünni kəlam məktəblərində olmuğu kimi matüridilər Quranın oxunuşunu, insanlar tərəfindən yazılmasını yaradılmış; mənalarını və Allah qatında ideal yazılışını isə yaradılmamış sayırdılar. Quran Allahın Özündən gaynaqlanır. Məsələ burasındadır ki, danışmaq qabiliyyəti Allahın sifətlərindən biri olduğuna görə Quran Onun əbədi Sözüdür (Kəlam). Ebû Mansûr el-Matüridî’nin itikadî konulardaki görüşleri etrafında oluşmuş bir mezhep olan Matüridilik, İslâm inanç tarihinde Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat olarak bilinen ana akımın temsilcilerinden biridir. Məturidilikdə Allahın sifətləri onun şəxsiyyətinə aid olanlara (sifət-i zatiyyə) və onun varlığını sübut (sifət-i sübutiyyə) edənlərə bölünürlər. Allahın şəxsiyyətinə aid olan sifətləri o deməkdir ki, hər şeyi yaradan və idarə edən Allah aşağıda göstərilmiş varlığın başqa formalarına xass olmayan sifətlərə malikdir: Allah, yok olanı yokluğu halinde yok olarak bilir, onun yarattığı zaman nasıl olacağını bilir,Var olanı, varlığı halinde var olarak bilir, onun yokluğunun nasıl olacağını bilir. Allah ayakta duranın ayakta duruş halini, oturduğu zaman da oturuş halini bilir. Bütün bu durumlarda Allah'ın ilminde ne bir değişme, ne de sonradan olma bir şey hasıl olmaz. Değişme ve ihtilaf, yaratılanlardan olur.

Zhussipbek, Galym; Nagayeva, Zhanar (September 2019). Taliaferro, Charles (ed.). "Epistemological Reform and Embracement of Human Rights. What Can be Inferred from Islamic Rationalistic Maturidite Theology?". Open Theology. Berlin and Boston: De Gruyter. 5 (1): 347–365. doi: 10.1515/opth-2019-0030. ISSN 2300-6579. Genellikle ilmihal kitaplarında kullanılan amel kelimesi; "yapılan iş, fiil, bir kişinin dinin emirlerini yerine getirmesi için yaptıkları" anlamındadır. Matüridî iman ile ameli birbirinden ayırır. Amelin imandan bir parça olması ve imanın artıp eksilmesi konusunda Matüridî, görüşlerini benimsediği Ebu Hanife'ye uyar. Ebu Hanife ve Matüridî'ye göre iman ve amel ayrı şeylerdir. Çünkü bir ayette "...Allah'a iman eden ve yararlı iş işleyen...( Talak Suresi/11)" ifadesi imanı amelden ayırmış, "yararlı iş işleyen" ifadesi "iman eden" ifadesinden ve ile ayrılmıştır. Ayette geçen imandan maksat, " kalp ile tasdik"tir. Hulusi Arslan, "Maturîdî’ye Göre Evren Ve İnsanın Yaratılış Hikmeti", Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (www.hikmetyurdu.com), Yıl: 2, S. 4, (İmam Matüridi ve Matüridilik Özel Sayısı), 71-90.

Semerkand şehri yakınında bulunan Matürid mahallesinde tahminen 852 yılında doğmuş olan Ebû Mansur el-Matürîdî, 944 yılında vefat etmiş ve cenazesi Semerkand'ın Cakerdîze mahallesindeki bilginlerin gömüldükleri mezarlığa defnedilmiştir. Allah'ın mutlak kudreti ve kader ile insan iradesi arasındaki ilişki konusu İslâm düşünürleri arasında farklı yorumlara sebep olmuştur. Bazı Sünni İslam kaynaklarında Muhammed'in kendi döneminde " kader"i tartışanlara sinirlendiği ve bu konuda tartışmayı uygun görmediği de anlatılmaktadır. [1]